بسم  الله الرحمن الرحیم

مسؤلیت پدر ومادر در تربیت کودک از نگاه اسلام

وَ أْمُرْ أَهْلَکَ بِالصَّلاَةِ وَ اصْطَبِرْ عَلَيْهَا لاَ نَسْأَلُکَ رِزْقاً نَحْنُ نَرْزُقُکَ وَ الْعَاقِبَةُ لِلتَّقْوَى‌

خانواده خود را به نماز فرمان ده؛ و بر انجام آن شکیبا باش! از تو روزی نمی‌خواهیم؛ (بلکه) ما به تو روزی می‌دهیم؛ و عاقبت نیک برای تقواست! ﴿طه‏، 132﴾

ارزش وجایگاه فرزند در اسلام

از نظر اسلام ،فرزندان از ارکان مهم خانواده محسوب می شوند.در کلمات وسیر ۀ ائمه (ع) نگرش مثبتی به فرزند وجود دارد ودر روایات از فرزند با تعابیری گوناگون یاد شده است :

روشنایی چشم وریحانۀقلب :

قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (ص): اطْلُبُوا الْوَلَدَ وَ الْتَمِسُوهُ فَإِنَّهُ قُرَّةُ الْعَيْنِ وَ رَيْحَانَةُ الْقَلْبِ

پیامبر (ص)فرمودند :طلب فرزند کنید ،وپافشاری نمایید ،بدرستی که فرزند روشنایی چشم وریحانه قلب است (مجلسی،1365،  ج 101،ص 84).

گلی از جانب خدا:   

 قَالَ رَسُولُ اللَّهِ( ص) الْوَلَدُ الصَّالِحُ رَيْحَانَةٌ مِنَ اللَّهِ قَسَمَهَا بَيْنَ عِبَادِهِ

پیامبر (ص) فرمودند :فرزند صالح گلی است ازجانب خدا که به بندگانش داده می شود(کلینی،1365، ج 6 ،ص3).

موجب جلب برکت ورحمت از آسمان،ثواب برای پدر :

قَالَ رَسُولُ اللَّهِ( ص): مَا مِنْ بَيْتٍ فِيهِ الْبَنَاتُ إِلَّا نَزَلَتْ كُلَّ يَوْمٍ عَلَيْهِ اثْنَتَا عَشْرَةَ بَرَكَةً وَ رَحْمَةً مِنَ السَّمَاءِ وَ لَا يَنْقَطِعُ زِيَارَةُ الْمَلَائِكَةِ مِنْ ذَلِكَ الْبَيْتِ يَكْتُبُونَ لِأَبِيهِمْ كُلَّ يَوْمٍ وَ لَيْلَةٍ عِبَادَةَ سَنَةٍ

هیچ خانه ای در آن دختران نیست مگر آن که هر روز دوازده برکت ورحمت از آسمان برآن نازل می شود،ودائم مورد زیارت ملائکه قرار دارد ،برای پدرشان هر روز وشب ثواب یک سال عبادت می نویسند(محدث نوری،1408ه.ق، ج 15 ،ص 116) .

عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ إِنَّ أَوْلَادَ الْمُسْلِمِينَ مَوْسُومُونَ عِنْدَ اللَّهِ شَافِعٌ وَ مُشَفَّعٌ فَإِذَا بَلَغُوا اثْنَتَيْ عَشْرَةَ سَنَةً كُتِبَتْ لَهُمُ الْحَسَنَاتُ فَإِذَا بَلَغُوا الْحُلُمَ كُتِبَتْ عَلَيْهِمُ السَّيِّئَاتُ

امام صادق (ع) فرمودند:فرزندان  مسلمین در نزد خدا شافع ومشفع نامیده می شود ،پس وقتی دوازده ساله میشوند برای آنها حسنات نوشته می شود ،پس وقتی بالغ می شوند ،سئیات آنها نوشته می شود(محدث نوری .1408ه،ق،ج 14،ص 169).

موجب افتخار پیامبر (ص) در قیامت می شود:

   قَالَ رسول الله (ص): تَنَاكَحُوا تَكْثُرُوا فَإِنِّي أُبَاهِي بِكُمُ الْأُمَمَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَ لَوْ بِالسِّقْطِ

 پیامبر (ص) فرمودند :ازدواج کنید وفرزند دار شوید به درستی که من در روز قیامت به کثرت شما ،حتی به کودکان سقط شده ،مباهات می کنم(مجلسی ،1404ه .ق ،ج100، ص 221).

مسؤلیت پدر ومادر

فرزند دار شدن یکی از اهداف مهم ازدواج می باشد ،زن ومرد (والدین ) ،در تربیت این امانت الهی نقش اساسی ومهمی دارند .اگر خانواده را اولین کانون تربیتی بدانیم ،بدون شک والدین اولین مربیان ومعلمان این کانون مهم محسوب می شوند .والدین می توانند برای کودک خود نقش بهترین معلم والگورا به عهده داشته باشد .کودک از والدین خود خصوصیات اخلاقی ،عقیدتی ،شخصیتی وسایر گرایش ها ونگرش ها را می آموزد ودر این زمینه از آنان تقلید می کند.

« پدر ،یعنی کسی که بتواند مرزهای خانواده را ببندد ومظهر قدرت واقتدار خانواده باشد . پدر، یعنی نمای بیرونی خانواده نه صرفاًیک مرد ،اومحیط دایره خانواده است . مادر ،یعنی کسی که بتواند یک خانواده را یک پارچه کند . مادر منبع انگیزش خانواده است . همه اعضای خانواده نیروی خود را از مادر می گیرند . اومحور ومرکز دایره خانواده است .مادر مظهر مهر ،منبع محبت وعشق در خانواده است »(جان بزرگی وهمکاران ،1389،ص ،31).

روایات زیادی نیز بر نقش والدین تأکید می ورزد واین نشان می دهد که مسؤلیت والدین تنها تأمین غذا ولباس وبهداشت فرزندان نیست ،بلکه باید به همه ابعاد وجودی فرزندان در مراحل مختلف تحول اهتمام داسته باشند ومهم تر از همه ،آنان را بر فطرت توحیدی والهی ،تربیت کنند .

والدین در قبال آماده نمودن وسایل مادی فرزند ،مسؤلیت دارند ولی مهمترین وظیفۀآنها تربیت فرزند  می باشد .

وَ أْمُرْ أَهْلَكَ بِالصَّلَوةِ وَ اصْطَبرِْ عَلَيهَْا  ،خانواده خود را به نماز فرمان ده و بر انجام آن شكيبا باش! (طه،132)

ویا در رسالۀ حقوق امام سجاد (ع)  فرمودند :

وَ أَمَّا حَقُّ وَلَدِكَ فَتَعْلَمُ أَنَّهُ مِنْكَ وَ مُضَافٌ إِلَيْكَ فِي عَاجِلِ الدُّنْيَا بِخَيْرِهِ وَ شَرِّهِ وَ أَنَّكَ مَسْئُولٌ عَمَّا وُلِّيتَهُ مِنْ حُسْنِ الْأَدَبِ وَ الدَّلَالَةِ عَلَى رَبِّهِ وَ الْمَعُونَةِ لَهُ عَلَى طَاعَتِهِ

و امّا حقّ فرزند تو اين است كه بدانى او از توست و در پسند و ناپسند دنياى زودگذر، دنباله روى توست و به درستى كه تو در تربيت نيكو و راهنمايى به سوى پروردگارش و يارى رسانى او در فرمان پذيرى از خداوند نسبت به خويشتن و حقّ فرزندت پرسيده خواهى شد(حرّانی،1402ه.ق ،ترجمه غفاری،ص 269).

در این بیان زیبای حضرت ،پدر را مسؤول مستقیم هدایت وتربیت فرزند می داند . والدین با قبول وتوجه به این نکته ـ مسؤلیت در قبال فرزندـ موجب انگیزه در فراگیری مفاهیم تربیتی ،پیرامون فرزندشان شده ودر تربیت ورشد آنها به سوی پروردگارشان سعی وکوشش می کنند .

امام صادق (ع) کوشش زیاد در تربیت کودک را از حقوق اومی داند :

وَ تَجِبُ لِلْوَلَدِ عَلَى وَالِدِهِ ثَلَاثُ خِصَالٍ اخْتِيَارُهُ لِوَالِدَتِهِ وَ تَحْسِينُ اسْمِهِ وَ الْمُبَالَغَةُ فِي تَأْدِيبِه

حق فرزند برپدر سه چیز می باشد :برای اومادر ونام مناسب انتخاب کن ودر تأدیب وتربیت اوکوشش فراوان نماید(مجلسی،1404ه .ق، ج 75،ص 235).

     والدین همواره باید به مسؤلیت خود در قبال تربیت فرزندشان توجه کنند ،قرآن در آیاتی، افراد مؤمن را به این نکته توجه داده است، امام صادق (ع) در حدیث ذیل چگونگی این مسؤلیت را شرح می دهند :

قالَ ابوعبدالله (ع): أَنَّهُ قَالَ لَمَّا نَزَلَتْ يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا قُوا أَنْفُسَكُمْ وَ أَهْلِيكُمْ ناراً قَالَ النَّاسُ كَيْفَ نَقِي أَنْفُسَنَا وَ أَهْلِينَا قَالَ اعْمَلُوا الْخَيْرَ وَ ذَكِّرُوا بِهِ أَهْلِيكُمْ وَ أَدِّبُوهُمْ عَلَى طَاعَةِ اللَّهِ ثُمَّ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع إِنَّ اللَّهَ تَعَالَى يَقُولُ لِنَبِيِّهِ (ص) وَ أْمُرْ أَهْلَكَ بِالصَّلاةِ وَ اصْطَبِرْ عَلَيْها وَ قَالَ وَ اذْكُرْ فِي الْكِتابِ إِسْماعِيلَ إِنَّهُ كانَ صادِقَ الْوَعْدِ وَ كانَ رَسُولًا نَبِيًّا وَ كانَ يَأْمُرُ أَهْلَهُ بِالصَّلاةِ وَ الزَّكاةِ وَ كانَ عِنْدَ رَبِّهِ مَرْضِيًّا

امام صادق(ع) فرمودند : وقتی آیۀ (يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا قُوا أَنْفُسَكُمْ وَ أَهْلِيكُمْ ناراً) نازل شد ،مردم از پیامبر (ص) پرسیدند ،ما چگونه خود وخانوادهمان را از آتش حفظ نماییم ؟پیامبر پاسخ دادند :کارهای خوب وخیر انجام دهید وخانواده تان راهم به آ نهاتذکر دهید ،آنها را برطاعت دستورات خدا تربیت نمایید سپس امام صادق (ع) فرمودند : خداوند به پیامبرش فرموده است :خانواده ات را به نماز امر کن ودر این مطلب استقامت کن وهم چنین فرمودند در کتاب از اسماعیل یاد کن که او صادق وعد ورسول بودند وخانواده اش را به نماز وزکات امر می کرد ودر نزد پروردگارش مورد رضایت بود (محدث نوری ،1408ه، ق، ج 12 ،ص201)

پیامبر (ص)والدین را مسؤول انحراف از فطرت الهی می داند:

               قالَ النَّبِیّ (ص):کلُّ مولو دٍ یولَدُ عَلی الفِطرَة حَتّی یَکونَ أَبَواهُ یُهَوِّ دانِهِ وَ یُنَصِرانِهِ ؛

پیامبر (ص) فرمودند :هر کودکی بر فطرت الهی به دنیا می آید ، تا این که پدر ومادرش او را یهودی ونصرانی  می گردانندمجلسی ،ج3، ص281).

عَنِ النَّبِيِّ ص قَالَ الرَّجُلُ رَاعٍ عَلَى أَهْلِ بَيْتِهِ وَ كُلُّ رَاعٍ مَسْئُولٌ عَنْ رَعِيَّتِهِ وَ المَرْأَةُ رَاعِيَةٌ عَلَي مَالِ زَوْجِهَا وَ مَسْئُولَةٌ عَنْهُ   «پیامبر (ص) فرمودند : مرد برخانواده اش مسؤول است وهر مدیری بر زیر دشتانش مسؤل است ، وزن بر مال همسرش است واز آن پرسیده می شود(مستدرك‏الوسائل  ج : 14 ص : 248)

مرد وزن هر کدام در تربیت کودک نقش دارند ،منتها برحسب ویژگی های خلقتی هرکدام وظیفه ای به عهده دارد .در آیۀسورۀ نساء مسؤلیت اصلی پدر را مدیریت ورهبری خانواده رابیشتر بیان مینماید ، تهیۀنفقۀ اعضای خانواده نیز به عهدۀپدر گذاشته شده است ؛در آیۀ سوره نساء، مادر دو وظیفۀ اصلی به دوش دارد ،اولاً :با اطاعت وخضوع در قبال مدیر خانه (شوهر) ضمن نیروی بخشی به همسر، زمینۀ آرامش بخشی فضای خانواده را فراهم می کند تا در این فضا تمامی اعضای خانواده به رشد الهی خودشان نایل آیند .

عن النّبی (ص) :الرَّجُلُ سَیدُاَهلِهِ وَالمَرأَةُسَیدَةُبَیتِها ؛مرد سرور ورییس خانواده اش است ؛وزن سرور ورییس خانه اش است (بابازاده ، 1368،ص ،280).

پدر مسؤلیت برکل خانواده دارد ،ازاین رودر بارۀ خانواده اش مورد بازخواست الهی قرار خواهد گرفت .مادر ازمنظر تأثیر تربیتی بیش از پدر مؤثر می باشد .

 

 

مادر علاوه برنقش مهم فضا سازی مناسب برای رشد اعضای خانواده ،به دلیل این که اولین محیط رشد کودک واولین مربی است که در آغوش اوکودک تربیت می شود ،ازاین رو نقش بیشتری از پدر در تربیت دارد ،لذا ائمه (ع) در انتخاب همسر به عنوان مادر به پدر هشدار داده شده است ؛وآن را به عنوان حق فرزند برگردن پدر می داند:

قال ابی عبدالله (ع) : تَجِبُ لِلْوَلَدِ عَلَى وَالِدِهِ ثَلَاثُ خِصَالٍ اخْتِيَارُهُ لِوَالِدَتِهِ وَ تَحْسِينُ اسْمِهِ وَ الْمُبَالَغَةُ فِي تَأْدِيبِهِ  

امام صادق (ع) فرمودند : از حقوق فرزند برپدر سه چیز می باشد :برای اومادر مناسب اختیار کند ،اسم زیبا برایش انتخاب کند ودر ادب کردن اوکوشش فراوان نماید (مجلسی1404ه.ق ،ج75،ص235)

 

محیط رحم مادر در جسم وروان جنین بسیار مؤثر است ، از این رو در احادیث معصومین (ع) در اتنخاب مکان برای نطفه سفارش شده است :

و عن الصادق( ع ) قال : تََزوَّجُوا فِي الحِجزِالصّالِحِ فَإنَّ العِرقَ دَسّاسٌ           

امام صادق (ع) فرمودند :از خاندان شایسته ازدواج کنید ،چرا که نطفه واصالت ، تأثیر پنهانی دارد (طبرسی ،1386،ج  2،ص 570).

حدیث ذیل قابل توجه می باشد :

عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ إِذَا أَرَادَ أَنْ يَخْلُقَ النُّطْفَةَ............

ثُمَّ يُوحِي اللَّهُ إِلَى الْمَلَكَيْنِ اكْتُبَا عَلَيْهِ قَضَائِي وَ قَدَرِي وَ نَافِذَ أَمْرِي وَ اشْتَرِطَا لِيَ الْبَدَاءَ فِيمَا تَكْتُبَانِ فَيَقُولَانِ يَا رَبِّ مَا نَكْتُبُ فَيُوحِي اللَّهُ إِلَيْهِمَا أَنِ ارْفَعَا رَءُوسَكُمَا إِلَى رَأْسِ أُمِّهِ فَيَرْفَعَانِ رُءُوسَهُمَا فَإِذَا اللَّوْحُ يَقْرَعُ جَبْهَةَ أُمِّهِ فَيَنْظُرَانِ فِيهِ فَيَجِدَانِ فِي اللَّوْحِ صُورَتَهُ وَ زِينَتَهُ وَ أَجَلَهُ وَ مِيثَاقَهُ شَقِيّاً أَوْ سَعِيداً وَ جَمِيعَ شَأْنِهِ قَالَ فَيُمْلِي أَحَدُهُمَا عَلَى صَاحِبِهِ فَيَكْتُبَانِ جَمِيعَ مَا فِي اللَّوْحِ وَ يَشْتَرِطَانِ الْبَدَاءَ فِيمَا يَكْتُبَانِ‏

خداوند به دوفرشته مأمور ساختمان کودک در رحم مادر وحی می کند قضا وقدر وفرمان مرادر بارۀ طفل ثبت نمایید وبرای من شرط بداء قرار دهید یعنی صفاتی را که ثبت می کند به طور سرنوشت قطعی نیست بلکه در شرایط مخصوص قابل تغییر است .فرشتگان می گویند چه بنویسم؟ پس خدا وحی می کند سر بردارید وپیشانی مادر را ببینید . در پیشانی مادر لوحی مشاهده می کنند که صورت وقیافه وعمر وعهد وپیمان معنوی وسعادت وشقاوت وتمام شئون زندگی طفل در آن نوشته شده است . فرشتگان آنچه در لوح ثبت است می نویسد وقابلیت تغییر را در آن قید می کند(کلینی ، 1365،ج6،ص14).

در حدیث فوق دو نکته قابل توجه است  :اولاً فرشته ،سرنوشت جنین را از روی لوح پیشانی مادر  می نویسد ؛ پیشانی نمادی است که نشانگر تفکر می باشد ؛ از این رو شایدبتوان گفت که از روی افکار مادر  در سرنوشت جنین می نویسند ، البته این مطلب مغایرت با وجود لوحی که بعضی از ویژگی های جسمی کودک ثبت شده که فرشته آنها را برای جنین رقم می زند،ندارد .ثانیاً حق «بَدا » (قابل تغییر بودن ) را برای خدا در نظر می گیرد ، که همان اختیار مخلوق وعدم جبر می باشد .

علی رغم عدم ارتباط مستقیم دستگاه عصبی جنین با مادر، حالت های هیجانی مادر از قبیل خشم ،ترس واضطراب می تواند در عکس العمل ها و رشد جنین تأثیر بگذارد ؛ زیرا این حالت ها ی هیجانی ، بعضی مواد شیمیایی ایجاد می کند که می تواند از طریق جفت وارد بدن جنین گردد . علاوه براین در این شرایط ، غدد داخلی بدن هورمون هایی ترشح می کند که در نتیجۀ آنها سوخت وساز بدن وهمچنین ترکیبات خون تغییر می یابد . بعضی از این موادشیمیایی که بر اثر تحریکات عصبی به وجود می آید عباتند از : استیل کولین واپی نفرین .در این شرایط غدد اندوکرین (درون ریز) مخصوصاً غدد آدرنال (فوق کلیوی )مقدار زیادی هورمون های مختلف از خود ترشح می کند . همان گونه که اشاره شد،ترشح این هورمون ها از طریق جفت در جنین اثر می گذارد وحرکات بدنی جنین راافزایش می دهد که نتایج بدی روی نوزاد خواهد داشت(سیف،سوسن وهمکاران ،1388،ص172). 

 غالباً حالات روانی مادر هنگام آبستنی در جنین تأثیر می کند ، زیرا در حالات ترشحات غدد داخلی (هورون ها )اختلال پیدا می کنند واین نیز چنانکه گفته شد در رشد جنین مؤثر است وانطباق با محیط خارج را برای نوزاد مشکل می سازد . از این رو باید جامعه به مادر آبستن بیشتر توجه کند واو را مستقیماً زیر مراقبت طبی ، روانی واجتماعی قرار دهد تا جنین در محیط کاملاً سالم و واجد شرایط لازم رشد کند (شعاری نژاد ، 1364، ص110).

حتی نوع تغذیه مادر در اخلاق کودک مؤثر می باشد ؛ ودر تعالیم اسلامی به این نکته اشاره شده است:

 قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص أَطْعِمُوا حَبَالَاكُمُ اللُّبَانَ فَإِنَّ الصَّبِيَّ إِذَا غُذِّيَ فِي بَطْنِ أُمِّهِ بِاللُّبَانِ اشْتَدَّ قَلْبُهُ وَ زِيدَ عَقْلُهُ فَإِنْ يَكُ ذَكَراً كَانَ شُجَاعاً وَ إِنْ وَلَدَتْ أُنْثَى عَظُمَتْ عَجِيزَتُهَا فَتَحْظَى بِذَلِكَ عِنْدَ زَوْجِهَا                       

 پیامبر (ص) فرمودند : به زنان باردار خود کُندر بخورانید اگر کودک در شکم مادرش کندر بخورد قلبش محکم وعقلش زیاد می شود واگر پسر باشد ، شجاع می شود واگر دختر باشد ، باسنش بزرگ خواهد شد که موجب لذت همسرش خواهد شد (حرعاملی ، 1409ه.ق،ج  21 ،ص 405))

قَالَ النَّبِيُّ ص أَطْعِمُوا نِسَاءَكُمُ الْحَوَامِلَ اللُّبَانَ فَإِنَّهُ يَزِيدُ فِي عَقْلِ الصَّبِي‏

به زنان باردارتان را کندر بدهید ، زیرا موجب زیاد شدن عقل کودک می شود(طبرسی،1386، ص 558)

عَنِ الرِّضَا ع قَالَ أَطْعِمُوا حَبَالاكُمُ اللُّبَانَ فَإِنْ يَكُنْ فِي بَطْنِهِنَّ غُلَامٌ خَرَجَ ذَكِيَّ الْقَلْبِ عَالِماً شُجَاعاً وَ إِنْ يَكُنْ جَارِيَةً حَسُنَ خَلْقُهَا وَ خُلُقُهَا وَ عَظُمَتْ عَجِيزَتُهَا وَ حَظِيَتْ عِنْدَ زَوْجِهَا

امام رضا(ع) فرمودند : به زنان باردار کندر بخورانید زیرا اگر کودک ، پسر باشد او دارای قلبی پاک وشجاع خواهد شد ؛ واگر دختر باشد خَلق وخُلقش خوب خواهد شد ، عجیزه اش (باسنش )بزرگ خواهد شد مورد مقبولیت شوهرش خواهدشد (طبرسی،1386، ص  558)

اهميت رفتار مادركردار و رفتار مادر چون خون در شريانهاي كودك به جريان مي افتد و شخصيت او را براي مادام العمر رنگ مي دهد. جنبه الگويي مادر آن چنان مهم است كه مي توان گفت زمينة‌ انحطاط و يا تعالي روان پاك فرزند تا حدود زيادي مربوط بدان است. طفل او را به عنوان الگو و سر مشق انتخاب مي كند و شيوه ها و رفتارهاي او را تقلید می نماید .بسياري از بي بندباري هاي افرا د زاييده اشتباهات غلط مادران است و موجب اسارت و بدبختي آنها مي شود، چه بسيار كودكاني كه رفتاري را از مادر ياد گرفته اند و يك عمر آن رفتار مزاحم زندگي شان بوده و نتوانسته اند آن را به خوبی از خود دور نمایند .چشم و گوش طفل چون دريچه اي باز است، مي بيند و مي شنود، ذهنش چون آينه است كه هر چيزي در آن منعكس مي شود با اين تفاوت كه آينه عكس شيء را هميشه در خود نگه نمي دارد ولي ذهن كودك آن را در خود ضبط مي كند. كودك حتي شيوه فكر مادر را مي بيند و درمي يابد، و آنچه برداشت می کند ممکن است سازنده باشد ویا ویرانگر .كودكان به هنگامي كه در خانه تنها مي شوند اداي زندگاني پدر و مادر را در مي آورند. واين خود صحنه اي تماشايي است. مادر مي تواند با رفتار خود فطرت هاي امانت، صداقت، وفاي به عهد، حقجويي، حق دوستي، و... را در كودك احيا كند و يا آنها را بميراند. مادر مي تواند زمينه را برای هدایت فطری طفل فراهم سازد ویا موجب انحرافش از صراط مستقیم گردد .درجنبۀ عاطفي نيز مادران تأثير بسياري به روي كودكان دارند. اگر مادري دچار ترس باشد نمي تواند كودك شجاع بپروراند.

باتوجه به آیات الهی اگر گفته شود که هدایت وضلالت افراد مرهون هدایت ها وگمراهی های خانوادگی است ، سخنی به گزاف گفته نشده است ، از این رو در اسلام کارکرد خانواده فقط در فراهم ساختن نیازه ای اقتصادی خلاصه نمی شود ، بلکه وظیفۀ اساسی آن ، مراقبت از فرزندان ،نظام بخشی به رفتار غریزی نوجوانان وتأمین نیاز های فرهنگی واجتماعی آنان است .البته در جوامعی که خانواده در آن ها سهمی جز آسایشگاه موقت شبانه ندارد ،چنین احکامی هم نیست ،چون به اهمیت خانواده وتأثیر مهم آن در فرهنگ سازی جامعه پی نبرده اند(جوادی آملی ،1387،ص50).   

دعا کردن برای تربیت فرزند

رَبَّنَا هَبْ لَنَا مِنْ أَزْوَاجِنَا وَ ذُرِّيَّتِنَا قُرَّةَ أَعْينُ‏ٍ وَ اجْعَلْنَا لِلْمُتَّقِينَ إِمَامًا

«پروردگارا! از همسران و فرزندانمان مايه روشنى چشم ما قرار ده، و ما را براى پرهيزگاران پيشوا گردان!» (فرقان،74)

دعا از عباداتی است که سفارش شده ، به گونه ای که آن را« مُخ عبادت » گفته شده است خدای وعده اجابت داده است:

وَ إِذَا سَأَلَكَ عِبَادِى عَنىّ‏ِ فَإِنىّ‏ِ قَرِيبٌ  أُجِيبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ 

و هنگامى كه بندگان من، از تو در باره من سؤال كنند، (بگو:) من نزديكم! دعاى دعا كننده را، به هنگامى كه مرا مى‏خواند، پاسخ مى‏گويم! (بقره،186)

دعا قضا ء را بر می گرداند :

قَالَ أَبُو الْحَسَنِ مُوسَى ع عَلَيْكُمْ بِالدُّعَاءِ فَإِنَّ الدُّعَاءَ لِلَّهِ وَ الطَّلَبَ إِلَى اللَّهِ يَرُدُّ الْبَلَاءَ وَ قَدْ قُدِّرَ وَ قُضِيَ وَ لَمْ يَبْقَ إِلَّا إِمْضَاؤُهُ فَإِذَا دُعِيَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ سُئِلَ صُرِفَ الْبَلَاءُ صَرْفَةً  

امام كاظم (ع) فرمود: بچسبيد به دعاء، زيرا دعاء به درگاه خدا و دست طلب به آستان خدا برمى‏گرداند بلائى را كه مقدّر شده و بدان حكم صادر شده و نمانده است مگر اجراى آن و چون خدا عز و جل خوانده شود و از او در خواست گردد يك باره آن را برگرداند(  الكافي ج : 2 ص : 470).

أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع يَقُولُ الدُّعَاءُ يَرُدُّ الْقَضَاءَ بَعْدَ مَا أُبْرِمَ إِبْرَاماً فَأَكْثِرْ مِنَ الدُّعَاءِ فَإِنَّهُ مِفْتَاحُ كُلِّ رَحْمَةٍ وَ نَجَاحُ كُلِّ حَاجَةٍ وَ لَا يُنَالُ مَا عِنْدَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَّا بِالدُّعَاءِ وَ إِنَّهُ لَيْسَ بَابٌ يُكْثَرُ قَرْعُهُ إِلَّا يُوشِكُ أَنْ يُفْتَحَ لِصَاحِبِهِ

    امام صادق (ع) مى‏فرمود: دعاء، قضائى كه سخت مبرم شده برمى‏گرداند، بسيار دعا كن كه كليد هر رحمت و كاميابى است براى هر حاجت، و بدان چه نزد خدا عز و جل است نتوان رسيد جز به دعاء و راستش اين است كه هيچ درى را فراوان نكوبند جز اينكه زمينه فراهم شود تا به روى كوبنده‏اش باز گردد( الكافي ج : 2 ص : 470).

از دعای که امید اجابت می باشد دعای پدر بر فرزندش می باشد:

 النَّبِيِّ ص قَالَ يَا عَلِيُّ أَرْبَعَةٌ لَا تُرَدُّ لَهُمْ دَعْوَةٌ إِمَامٌ عَادِلٌ وَ الْوَالِدُ لِوَلَدِهِ وَ الرَّجُلُ يَدْعُو لِأَخِيهِ بِظَهْرِ الْغَيْبِ وَ الْمَظْلُومُ يَقُولُ اللَّهُ وَ عِزَّتِي وَ جَلَالِي لَأَنْتَصِرَنَّ لَكَ وَ لَوْ بَعْدَ حِينٍ

پیامبر (ص) فرمودند : یا علی دعای چهار نفر رد نمی شود ؛دعای امام عادل ، دعای پدر بر فرزندش ، دعایی مؤمن پشت سر برادر دینی اش ودعای مظلوم، که خدای متعال می فرماید : به عزت وجلالم قسم حتماً تورا کمک خواهم کرد اگر چه مدتی گذشته باشد(  وسائل‏الشيعة ج : 7 ص : 108).

نمونه دعایی که در قرآن وسنت  برای فرزندشده است:

رَبَّنا إِنِّي أَسْكَنْتُ مِنْ ذُرِّيَّتي‏ بِوادٍ غَيْرِ ذي زَرْعٍ عِنْدَ بَيْتِكَ الْمُحَرَّمِ رَبَّنا لِيُقيمُوا الصَّلاةَ فَاجْعَلْ أَفْئِدَةً مِنَ النَّاسِ تَهْوي إِلَيْهِمْ وَ ارْزُقْهُمْ مِنَ الثَّمَراتِ لَعَلَّهُمْ يَشْكُرُونَ 

پروردگارا! من بعضى از فرزندانم را در سرزمين بى‏آب و علفى، در كنار خانه‏اى كه حرم توست، ساكن ساختم تا نماز را برپا دارند تو دلهاى گروهى از مردم را متوجّه آنها ساز و از ثمرات به آنها روزى ده شايد آنان شكر تو را بجاى آورند! (ابراهیم،37)

رَبّ‏ِ هَبْ لىِ مِن لَّدُنكَ ذُرِّيَّةً طَيِّبَةً  إِنَّكَ سمَِيعُ الدُّعَاءِ

خداوندا! از طرف خود، فرزند پاكيزه‏اى (نيز) به من عطا فرما، كه تو دعا را مى‏شنوى!» (آل عمران،38)

رَبِّ اجْعَلْني‏ مُقيمَ الصَّلاةِ وَ مِنْ ذُرِّيَّتي‏ رَبَّنا وَ تَقَبَّلْ دُعاءِ

پروردگارا: مرا برپا كننده نماز قرار ده، و از فرزندانم (نيز چنين فرما)، پروردگارا: دعاى مرا بپذير! (ابراهیم،40)

قالَ رَبِّ أَوْزِعْني‏ أَنْ أَشْكُرَ نِعْمَتَكَ الَّتي‏ أَنْعَمْتَ عَلَيَّ وَ عَلى‏ والِدَيَّ وَ أَنْ أَعْمَلَ صالِحاً تَرْضاهُ وَ أَصْلِحْ لي‏ في‏ ذُرِّيَّتي‏ إِنِّي تُبْتُ إِلَيْكَ وَ إِنِّي مِنَ الْمُسْلِمينَ 

پروردگارا! مرا توفيق ده تا شكر نعمتى را كه به من و پدر و مادرم دادى بجا آورم و كار شايسته‏اى انجام دهم كه از آن خشنود باشى، و فرزندان مرا صالح گردان من به سوى تو بازمى‏گردم و توبه مى‏كنم، و من از مسلمانانم!» (احقاف،15)

امام سجاد (ع) در دعای بیست وپنجم صحیفه سجادیه برای فرزندان خود دعا کرده اند ، فراز هایی از آن آن را در این رساله آورده می شود ، بسیار مناسب است که هر والدین در مکان وزمان های مناسب این دعا را برای فرزندشان بخوانند :

اللَّهُمَّ وَ مُنَّ عَلَيَّ بِبَقَاءِ وُلْدِي وَ بِإِصْلَاحِهِمْ لِي و بِإِمْتَاعِي بِهِمْ

خدایا به بقای فرزندانم وبه شایسته نمودن ایشان برای من، وبه برخورداری من از آنان ،بر من منت گذار.

  إِلَهِي امْدُدْ لِي فِي أَعْمَارِهِمْ، وَ زِدْ لِي فِي آجَالِهِمْ،

پروردگارا عمر آنها را برای من زیاد بگرداندوبرای من زندگی شان را بیفزای .

وَ رَبِّ لِي صَغِيرَهُمْ، وَ قَوِّ لِي ضَعِيفَهُمْ،

وبرای من صغیرشان را تربیت کن وضعف آنها را قوی بگردان .

 وَ أَصِحَّ لِي أَبْدَانَهُمْ وَ أَدْيَانَهُمْ وَ أَخْلَاقَهُمْ، وَ عَافِهِمْ فِي أَنْفُسِهِمْ وَ فِي جَوَارِحِهِمْ وَ فِي كُلِّ مَا عُنِيتُ بِهِ مِنْ أَمْرِهِمْ

وبدن ها ودینشان واخلاقشان را سلامت بدار . ودر جان واعضای وهر کاری که به آن اهتمام دارم عافیت ببخش 

وَ اجْعَلْهُمْ أَبْرَاراً أَتْقِيَاءَ بُصَرَاءَ سَامِعِينَ مُطِيعِينَ لَكَ، وَ لِأَوْلِيَائِكَ مُحِبِّينَ مُنَاصِحِينَ ، وَ لِجَمِيعِ أَعْدَائِكَ مُعَانِدِينَ وَ مُبْغِضِينَ، آمِينَ

وآنها  نیکوکارانی با تقوا وصاحبا بصیرت وشنوای حق .مطیع خود وخیر خواه ومحب اولیاءبگردان.

ودشمن تمام دشمنان ومبغضین خودت قرار بده ،آمین.

وَ أَعِنِّي عَلَى تَرْبِيَتِهِمْ وَ تَأْدِيبِهِمْ، وَ بِرِّهِمْ،  وَ أَعِذْنِي وَ ذُرِّيَّتِي مِنَ الشَّيْطَانِ الرَّجِيمِ،

ومن را در تربیت ونیکی کردن به آنها کمک ویاریم نما . ومن وذریۀمرا از شر شیطان حفظ نما( صحیفه سجاد ، ترجمه انصاریان 1374،صص144ـ142) .